De Pest in de zeventiende eeuw in Nederland
Haarlem 1636

Ordonnantie Haarlem 1636 Keure ende Ordonnantie op 't stuck vande besmettelijcke sieckte. Ghedruckt te Haerlem, By Adriaen Roman, ordinaris Stadt Boeck-drucker/ woonende inde Groote hout-straet in de Vergulde Parsze. Keure ende Ordonnantie op 't stuck vande besmettelijcke sieckte. Alsoo de Gave Godts ende besmettelijcke Sieckte van de peste begint te ontsteken ende te verspreyden, over dese Stadt Haerlem ende Vrijheydt van dien, midstgaders eenige omleggende steden ende plaetsen, vvaer door nodich bevonden vverdt, dat eenige politique ordre (hoewel de handt Godts niet t'ontgaen is) daer over gestelt behort te werden, SOO IST, Dat den heeren Schout ende Gherechte der voorsz. Stadt , naer resumptie van voorgaende Ordonnantien ende Keuren, op 't selve stuck voor desen alhier gheemanaeert, ghekeurt, gheordonneert, ende gheboden hebben, keuren, ordonneren, ende ghebieden mitsdesen. I Eerstelijck: Dat alle huysen daer inne yemandt aen de voorsz. Gave Godts ende heete sieckte/ alreede overleden is/ of noch overlijden sal/ den tijdt van ses weecken lanck van den dach des lest overledens te reeckenen/ toeghesloten sullen werden ghehouden/ sonder aen de Straet eenighe Deuren of Veysteren van dien te openen/ anders dan met uyt ende inne gaen binnen den voorsz tijdt/ op de boete van twaelf Ponden heere Ghelts. II Dat men gene Dooden die aen de voorsz. Sieckte sullen sijn ghestorven/ sal moghen uyten huyse halen noch ter Begraeffenisse doen draeghen by eenighe Ghebuyren/ of yemandt anders/ dan allen by den Doodt-draghers daer toe ghestelt/ op de boeten van drie Ponden. III Dat mede alle Dooden aen de voorsz. Sieckte overleden/ begraven sullen moeten werden des Dijnsdaeghs ende Vrijdaeghs voorseven/ ende de vorder daeghen voor acht uyren voor den middach/ sonder anders op den dach de Begravinghen te moghen doen/ op de boeten van ghelijcke thien Ponden. Doch indien eenighe sodanighe Begravinghen souden moeten gheschieden op een Sondach/ sal daer inne by den Heere Officier/ of Burghermeesteren werden ghedispenseert nae gheleghentheydt. IV Sal mede niemandt eenich Stroo/ Bedden/ Deeckens/ of anderen Inboel/ klederen/ linnen/ noch wollen moghen brenghen noch doen brenghen / binnen ses weecken nae de lest ghestorven aen de voorsz. Sieckte/ buyten sijne huyse op de ghemeene straten voor sijn eyghen/ of yemands huyse/ of anders om te versonnen / of te verluchten/ op de boete van thien Ponden. V Dat mede gheemn Stroo komende nae de ses weecken uyt eenighe Pest-huysen/ sal moghen werden ghebracht/ in Vuylnis Cuylen/ op Straet/ of elders binnen de Stadt/ maer sal 't selve ghebracht moeten werden/ in Sacken besloten/ buyten de Stadt inde ghemeene Vuylnis Cuylen/ om aldaer datelijck verbrandt te werden/ op de boete van ses ponden. VI Werdt mede verboden dat ghene Secreten in huysen daer de heete Sieckte is/ ghereynicht sullen moghen werden/ anders dan nae de ses weecken van de lest ghestorven / ende daer binnen niet/ op de boete van thien ponden te verbeuren/ soo wel by den verlaeter als den ghene die het doet doen. VII Dat oock niemandt eenighe Waeren verkoopende/ Winckel houdende/ of Neringh doende/ mette voorsz Sieckte besocht werdende/ hen vervorderen sal binnen ses weecken naer 't afsterven van den lesten eenighe Goederen/ ofte Waeren/ binnen of buytens huys te verkoepen/ op ghelijcke boete van thien ponden. VIII So mede yemandt in een besmet huys woonachtich niet en sal vermoghen te komen / ofte te gaen in andere huysen om Waeren/ of andere dinghen te koopen/ maer sal blijven staen buytenshuys op de straet/ ende sal alsoo de luyden sijn wille ende begheerte verklaren/ op de boete van drie Ponden. IX Ghelijckerwijs mee ghene kinderen uyt eenighe besmette huysen komende/ binnen ses weecken nae de lest ghestorven sullen moghen komen in eenighe Schoolen/ of eenighe Winckels om aldaer te wercken/ op ghelijcke boete die by de Ouders/ of Vrienden 't opsciht op de selve kinderen hebbende/ voldaen sal werden. X Werdt voorts gheordonneert/ dat ghene personen 't sy jonck/ ofte oude/ woonende in huysen mette voorsz. Sieckte besmet/ hen vervorderen sullen binnen ses weecken nae den lest ghestorven te komen ter begraeffenisse van eenighe Dooden/ op de boete van ses Ponden heeren Ghelts als vooren. XI Dat oock alsculcke Personen tot ghenen tijden van den daghe op de openbare Marten van Visch/ Vleysch/ ende anders sullen moghen komen/ anders dan des Smorghens tusschens elf ende twaelf uyren/ ende des Avonts tusschen ses ende seven uyren / op ghelijcke boete van ses Ponden. XII Wijders sullen de vorosz. Doode-draeghers/ midsgaders alle Reeuwers/ Reeuwsters/ Visitateurs/ Pestmeesters/ ende andere Persoonen die professie maecken van besmette huysen/ daghelickx te frequenteren hen onthouden buyten alle byeenkomste/ ende publijcque vergaderinghen/ ende oock de predicatien die binnen dese Stadt inde kercken ghedaen werden/ op de boete van ses Ponden/ soo mede de voorsz. persoonen/ midsgaders de Grave-maeckers binnen deser Stadt/ niet en sullen moghen komen in eenighe publijcque Herberghen/ om aldaer te drincken/ of te vertoeven/ op ghelijcke boete. XIII Ende ten eynde de huysen mette voorsz heete Sieckte besmet souden moghen ghekent werden/ soo sal aen de Post van den Voor-deur van een huys/ daer inne yemant vande voorsz Sieckte overleden is/ gespijckert werden een P ghemaeckt van Blick/ die daer sal blijven den tijdt van ses weecken nae dat de leste sal sijn ghestorven/ op een boete van twaelf Ponden. XIV Niemant en sal mede hem vervorderen eenige Panden / ofte Goederen komende uyt eenighe besmette huysen te brenghen in de Tafel van Leninghe binnen deser Stad om aldaer te belene ten sy de ses weecken na de lest ghestorven zijn gheexpireert/ ende de goederen behoorlicjk verlucht ende ghereynicht/ op de boete van twaelf ghelijcke Ponden. XV Alsoo mede ghesien ende bevonden werdt datte Landtluyden die alhier ter Stede Begraven werden / veeltijdst ghevolcht werden van Vrouwpersoonen/ teghens de Intentie ende meyninghe van voorgaende keuren. Soo werdt als noch ghekeurt ende gheordonneert dat voorts aen ghene Vrouwpersoonen 't sy van den Vrunden/ Ghebuyren/ of anderen met eenighe Dooden hoe of aen wat Sieckte de selve ghestorven sullen wesen/ ter begraeffenisse sullen mogen gaen/ op de boete van ses Ponden/ by yder Vrouwspersoon te verbeuren. XVI Verbieden voorts de voorsz. Heere ende Gherechte provisionelijcken voor desen tijdt/ dat niemandt hem voorts aen en sal vervorderen over eenige Dooden 't sy jonck of oude/ oock of die aen de voorsz heete Sieckte ghestorven sijn of niet / te maecken/ of doen maecken eenighe hoetghens van Cruyt/ Bloemen/ Loveren/ of ander Cieraet/ om 't selve over/ of aen de Doodt-kiste/ of Doodt-kleedt/ 't sy binnen / of buyten den Huyse/ ten tijde van de begraeffenisse/ of andersints te hanghen in eenigher maniere/ op de boete van ses Ponden. XVII Soo medewerdt gheinterdiceert ende verboden/ dat voorts ghene Doode lichamen van eenighe deser Stadts Burgheren/ ofte Inghesetenen die buyten de selve Stadt aen de voorsz. heete Sieckte overleden sullen sijn/ binnen deser Stadt ghebracht sullen moghen werden/ soo wanner de selve Lichamen achte en veertich uyren doodt gheweest sullen hebben/ maer daer buyten moeten blijven/ op de boete van vijf en twintich Ponden. Ende soo eenighe doode Lichamen van Burgheren/ of Inghesetenen deser Stadt/ buyten de selve Stadt/ aen de heete Sieckte/ ghestorven sijnde binnen den voorsz. tijdt van acht en veertich uyren/ naer ;t overlijden der selver alhier binnen haerlem werden ghebracht/ sullen de selve terstondt daer nae uyt den Schuyt / ofte Waghen daer mede die ghevoert sijn/ ter Aerden ghedraeghen werden/ sonder in eenich huys te komen/ op ghelijcke boete/ van vijf en twintcih Ponden. XVIII Dat voorts niemandt van wat conditie/ ofte qualiteyt hy sy / sich en sal vervorderen eenich huysraet/ Inboel/ Klederen/ of eenighe andere Goederen uyt eenighe besmette huysen binnen deser Stadt/ ofte Vryheydt van dien ghestaen/ die in manier als vooren is verhaelt/ niet behorolijck verlucht en sijn/ oft uyt huysen enden plaetsen buyten deser Stadt gheleghen/ daer de Pest / ende andere besmettelijcke Sieckten reghneren/ ofte gheweest hebben/ binnen deser Stadt te koop brenghen/ verkoopen noch te koopen/ in't heymelick/ ofte in't openbaer/ op de verbeurte van de selve Goederen/ soo wel by den Verkooper/ of Brengher/ als by den kooper te verbeuren. XIX Ende omme alle occasien des voorsz Sieckte die deur vuyle stancke ende quade luchten hen te meer in desen tijdt souden moghen verbreyden te voorkomen ende verhoeden. Soo werd als noch gheboden/ dat eenen yeghelijck sijn Goote/ Heule/ Straete ende Wateringhe voor sijn Huysinge sal schicken te reynighen volghens vorogaende keuren ende Publicatien daer op ghedaen/ op de boete daer inne begreepen. XX Dat mede niemandt eenighe doode Honden/ Catten/ Inghewant/ of dierghelijcke en werpe op de Straeten/ int Waeter/ of elders / maer de selve bedelve op sijn Erve/ of buyten deser Stadt/ ten minste drie voeten diep onder de Aerde/ op een boete van drie Ponden. XXI Sullen mede gheene Schippers/ Veerluyden nochte Veerluyden/ eenighe Siecken alhier ter Stede niet t'huys hoorende/ van buyten deser Stadt / uyt eenighe andere Steden / Dorpen/ of plaetsen binnen deser Stadt/ ofte Vrijdomme van dien/ veel min int Pest-huys deser Stadt moghen brenghen/ op peyne van datelijck verlaeten te sijn van hun Veer/ of admissie van op dese Stadt te moghen varen/ ende voorts arbitrale correctie. XXII Werdt noch by Provincie ende tot dat anders sal sijn gheordonneert/ verboden ende gheinterdiceert/ dat niemand met eenighe lange Rou-mantels ter begraeffenisse sal moghen gaen/ of de Lijcken daer mede draeghen/ noch oock eenighe Lijck-huysen met Laeckenen/ Bay/ ofte andere klederen behanghen/ op een boete van vijf en twintich ponden. XXIII Ende sullen alle de vorosz Boeten ghenomen in ponden tot veertich Grooten 't stuck/ gheappliceert werden aen drien/ als den heere/ de stadt/ ende den Aenbrengher elckx een derdepart. Een yder sy ghewaerschoudt/ ende verhoede hem voor schade. Aldus ghedaen, ghekeurt ende gheordonneert, den xxiij Apruil xvjC ses en dertcih, by den Heeren Cornelis van Teylinghen Schout, Nicolaes van der Meer, Geraert van Teylinghen, Bartolomeus Veer Burghermeesteren, Iohan Damius, Iohan Colterman, Cornelis Guldewagen, Andries van der Horn, ende Aernout Fabritius Schepenen, ende van de Raedthuyse deser Stadt ghepubliceert, den xxvj April 1636. daer aen volghende, ende ter presentie van den By my J. van Bosvelt.